Η λεπτοφυής στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας και εν γένει των Βασιλείων του Κόλπου στη Μέση Ανατολή

Διονύσης Παντής* Την εποχή του διπολισμού (ΗΠΑ – ΕΣΣΔ) και της «μονοπολικής στιγμής» που διήλθε ο πλανήτης (μοναδική υπερδύναμη οι ΗΠΑ), τα Βασίλεια του Κόλπου δεν μπορούσαν να εξισορροπήσουν ευθέως τη γεωπολιτική πίεση που τους ασκούσε το Παλαιστινιακό Ζήτημα, η στρατηγική περιφερειακής ηγεμονίας του Ισραήλ και η στρατιωτική παρουσία στην περιοχή των ΗΠΑ, κυρίως με προβολή ναυτικής και αεροπορικής ισχύος. Η οικονομική δύναμη από το πετροδολάριο δεν ήταν ικανή να κάμψει τη στρατηγική της Δύσης να διατηρεί τα Βασίλεια του Κόλπου και ιδίως τη Σαουδική Αραβία διαρκώς μία γενιά πίσω τεχνολογικά, σε σχέση με τα οπλικά συστήματα που παρείχε στο Ισραήλ. Παρά ταύτα, η υπαρκτή και καθοριστική «ανάμνηση» της κυριαρχίας της Αραβικής Αυτοκρατορίας του παρελθόντος, το πετροδολάριο και ο ισλαμικός συντηρητισμός (ουαχαμπιτισμός) συνέτειναν στην αραβική άρνηση των Βασιλείων του Κόλπου, με αδιαμφισβήτητη πρώτη τη Σαουδική Αραβία, του δυτικού πολιτισμικού ιμπεριαλισμού, στρεφόμενα στην εθνική και θρησκευτική τους ταυτότητα, πολλές φορές με ακραία αυστηρότητα. Ταυτόχρονα, τα Βασίλεια του Κόλπου κατόρθωσαν να δημιουργήσουν και να συντηρήσουν έναν περισσότερο ή λιγότερο «υπόγειο» προπαγανδιστικό υπόστρωμα/υποδομή, που κατέτρωγε το δυτικό αφήγημα, με υπέργεια τη φαινόμενη «υποταγή» στη Δύση. Η λεπτοφυής αυτή δράση πριόνιζε τις ηθικές βάσεις του δυτικού δικαιολογητικού αφηγήματος της δυτικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Παράλληλα, τα Βασίλεια του Κόλπου αρνούνται εν τοις πράγμασι την τελική λύση που επιδιώκουν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ στη Μέση Ανατολή, ζητώντας διαφοροποιήσεις στη στρατηγική της Νέας Μέσης Ανατολής των νεοσυντηρητικών στις ΗΠΑ και αυτή της «εκκαθάρισης» των Παλαιστινίων στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, με τη «μεταφορά» τους «αλλού». Η λεπτοφυής και αθόρυβη αυτή στρατηγική έχει αποτελέσματα: εκθέτει τους «επιχειρούντες» να μεταμορφώσουν τη Μέση Ανατολή σε μακροχρόνια φθορά της ηθικής και θεσμικής νομιμοποίησης του σχεδίου τους «διαμόρφωσης» αυτής της «νέας Μέσης Ανατολής». Η άρνηση της «οριστικής λύσης» σε Γάζα – Μέση Ανατολή «οδηγεί» σε υιοθέτηση όλο και πιο ακραίων πολιτικών αποκρουστικής βίας που επιτείνει τον φαύλο κύκλο και ενεργοποιεί περαιτέρω την αποδομητική «αποκάλυψη». Ταυτόχρονα και μεθοδικά δε, προβάλλοντας απλώς έτσι, «ως έχει», τη ρεαλιστική εικόνα και «αντικειμενική» είδηση είτε με τα ίδια τους τα ΜΜΕ είτε με έμμεση επιρροή, κατορθώνουν τα Βασίλεια να «αποκαλύπτουν» τη μεροληψία και την «υποκρισία» της (συμμάχου και … προστάτιδος των Βασιλείων) Δύσης, χωρίς να εξαναγκάζονται σε ρητορικές εξάρσεις που θα τους στοίχιζαν στις σχέσεις τους με ΗΠΑ και ΕΕ. Η μετριοπάθεια στη ρητορική και η (στρατηγική;) υπομονή ανοίγουν τον δρόμο στην αποδοχή μίας στρατηγικής επενδύσεων τεραστίων κεφαλαίων στις ΗΠΑ και, δευτερευόντως, στην ΕΕ, αυξάνοντας την επιρροή των Βασιλείων στην αμερικανική πολιτική και στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικά είναι το ταξίδι του Σαουδάραβα Πρίγκιπα και του επιτελείου του, με την υψηλών προδιαγραφών δυτική τους παιδεία, τα εξαιρετικά αγγλικά και την πρώτης γραμμής πανεπιστημιακή εκπαίδευση και επενδυτικές εμπειρίες και γνώσεις. Προσφέρει τεράστια κεφάλαια που αγγίζουν το μυθικό ποσό του ενός τρισεκατομμυρίου στους ζωτικούς τομείς υψηλής τεχνολογίας, όπως Τεχνητή Νοημοσύνη, μαγνήτες, πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς κ.λπ. Οι αναγκαίες αυτές επενδύσεις και τα κεφάλαια για τη διατήρηση της ηγεμονίας των ΗΠΑ στην υψηλή τεχνολογία προωθούνται και πραγματοποιούνται χωρίς καμία παραχώρηση στον πολιτιστικό τομέα: παραδοσιακή ενδυμασία (τη σημασία και το στοίχημα της διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας εξέθεσε ο Σαουδάραβας Πρίγκιπας δηλώνοντας ότι πολλοί περίμεναν να τον δουν με … κοστούμι, αλλά αυτό δεν συνέβη), αυτοπεποίθηση από την ορθή ανάγνωση της σύγχρονης γεωπολιτικής πραγματικότητας, προσκόλληση στην ισλαμική παράδοση, ήθη και έθιμα, στις παραδοσιακές κοινωνικές και οικογενειακές δομές της Αραβικής Χερσονήσου και των αραβικών φυλών, την ξεκάθαρη συνείδηση της σημασίας των κεφαλαίων τους για τα επενδυτικά προγράμματα σε ΗΠΑ, ΕΕ, την άντληση, σε πνεύμα συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης, τεχνολογίας και πολιτικής στήριξης για το Βασίλειο κ.ο.κ. Η πολιτική στήριξη είναι ξεκάθαρη και ευθεία από τον Πρόεδρο Τραμπ σε όλα τα δύσκολα θέματα που υπήρξαν κατά το πρόσφατο παρελθόν και αποτελούσαν ζωντανό κίνδυνο για το Βασίλειο. Όλα τα ανωτέρω συνδράμουν βεβαίως στην αύξηση της επιρροής των Βασιλείων του Κόλπου και ιδίως της Σαουδικής Αραβίας, υπό την ηγεσία του Πρίγκιπα Μπιν Σαλμάν αλ Σαούντ, στις ΗΠΑ και συνακόλουθα και στην πολιτική τους στη Μέση Ανατολή, σε μία λογική win–win. Άλλωστε η πολιτική στήριξη των ΗΠΑ μπορεί να αποβεί καθοριστική στα σημαντικά γεωοικονομικά και γεωστρατηγικά εγχειρήματα της Σαουδικής Αραβίας, που εν πολλοίς θα κρίνουν το οικονομικό και πολιτικό μέλλον του Βασιλείου. Είναι τέτοια τα μεγέθη των πλουτοπαραγωγικών πηγών του Βασιλείου, υφιστάμενων και μελλοντικών, που, π.χ., μία ευμενής στάση των ΗΠΑ στην αποτίμηση της «αγοράς» της ARAMCO και στη διαπραγμάτευση/διάθεσή της σε επιθυμητή τιμή στις χρηματαγορές (χρηματιστήριο του Ριάντ) μπορεί να καλύψει ακόμη και το σύνολο του επενδυόμενου ποσού. Μόνο με αύξηση της χρηματιστηριακής αξίας της ARAMCO από τα περίπου 2 στα 3 τρις, με την ευνοϊκή στάση των διεθνών επενδυτικών οίκων απέναντί της, μπορεί να γεμίσει τα ταμεία του Βασιλείου με επιπλέον τεράστιες ποσότητες ρευστού. Η δυτική αλαζονεία και υπεροχή «τυφλώνει» τόσο, ώστε να μην γίνεται αντιληπτή η λεπτοφυής αυτή στρατηγική, ακόμη και σήμερα που, όπως προείπαμε, αλλάζουν αρνητικά για τη Δύση η κατανομή των παραγόντων της παγκόσμιας ισχύος και τα αραβικά μέσα ενημέρωσης και αραβικά δίκτυα επιρροής έχουν παγκόσμια απήχηση και συνδιαμορφώνουν τη διεθνή κοινή γνώμη. Τα Βασίλεια του Κόλπου, και ιδίως η Σαουδική Αραβία, ελέγχουν τον Οργανισμό Ισλαμικής Διάσκεψης (Organisation of the Islamic Conference), που ίδρυσαν για την εξυπηρέτηση αυτής της λεπτοφυούς στρατηγικής. Επίσης, η Σαουδική Αραβία ελέγχει τα Ιερά προσκυνήματα του μουσουλμανικού κόσμου, Μεδίνα και Μέκκα, δίνοντάς της ένα αντικειμενικά τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα στον Ισλαμικό Κόσμο αλλά και στο περιφερειακό σύστημα που συναποτελούν στη Μέση Ανατολή, μαζί με Τουρκία, Ιράν και Ισραήλ. Σε οικονομικό επίπεδο τα Βασίλεια και ιδίως η Σαουδική Αραβία ελέγχουν τον ΟΠΕΚ. Μέσω του ΟΠΕΚ ασκούν καθοριστικό έλεγχο στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου, πίεση μέσω της τιμής του πετρελαίου σε Ρωσία, Βενεζουέλα, Ιράν, μία πρακτική που εξυπηρετεί ταυτόχρονα τις δυτικές απαιτήσεις για φτηνή ενέργεια, αλλά και την αναγκαία σταθερότητα των τιμών σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο που θα επιτρέπει την ομαλή κερδοφορία και τις επενδύσεις και τον εκσυγχρονισμό στη βιομηχανία εξόρυξης – καθοριστικά ζητήματα για τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Οι στρατηγικές επενδύσεις – συμμετοχές σε εταιρίες τεχνολογίας αιχμής τους καθιστούν αναγκαίους γεωοικονομικούς παίκτες, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν την αναγκαία διαφοροποίηση των επενδύσεών τους, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση και η έκθεση της οικονομίας τους στις κρίσεις των τιμών ενέργειας. Τα Βασίλεια του Κόλπου είναι οι κάτοχοι, αλλά και οι … χρήστες (αναγκαίοι επενδυτές) των πολυπόθητων πετροδολαρίων! Με το πολιτικό leverage που αποκτούν τα Βασίλεια του Κόλπου με τις στρατηγικές αυτές κινήσεις, συντηρητικά εκ φύσεως, αλλά αξιόπιστα, μετρούν, υπολογίζουν, όταν χρειάζεται παίρνουν προσεκτικά αποστάσεις, συνάπτουν συνεργασίες με δυνάμεις που ήταν … απαγορευμένες λίγο καιρό πριν. Οι μεγάλοι πελάτες τους, άλλωστε, δεν βρίσκονται πλέον μόνο στη Δύση, αλλά και στην Ανατολική Ασία και τον Ειρηνικό, με τους οποίους εμπορεύονται το πολυπόθητο πετρέλαιο απευθείας. Στο πλαίσιο του νέου παγκόσμιου συστήματος που προωθούν το ευρασιατικό μπλοκ, τα Βασίλεια του Κόλπου και ιδίως η Σαουδική Αραβία κατανοούν τη σημασία της Αραβικής Χερσονήσου και του αραβικού πετρελαίου για την Κίνα και τη νέα παγκόσμια οικονομία. Η σχετική σταθεροποίηση της περιοχής είναι ενδεχόμενο να αναβαθμίσει καθοριστικά τη γεωπολιτική σημασία της Αραβικής Χερσονήσου και της ηγέτιδας των Βασιλείων του Κόλπου, Σαουδικής Αραβίας, ως την περιοχή που, αναγκαστικά λόγω της γεωγραφίας, αποτελεί την αναγκαία διασύνδεση – διάδρομο που θα ενώνει την Ανατολική Ασία με την Αφρικανική ήπειρο, δίνοντας τεράστιες ευκαιρίες αναβάθμισης του γεωπολιτικού ρόλου της Σαουδικής Αραβίας, αλλά και της ακτινοβολίας του Σαουδαραβικού Βασιλικού Οίκου στο Ισλάμ και στον Κόσμο. Έτσι δεν είναι πλέον το ίδιο πρόθυμα σε αποσταθεροποιητικές ενέργειες της Δύσης στην περιοχή. Ταυτόχρονα, όμως, εξασφαλίζουν την αναγκαία πολιτική σχέση στήριξης από τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ και η Δύση, μέσα σε όλη αυτή την κοσμογονία στη Μέση Ανατολή και στον κόσμο, είχαν ποντάρει σχεδόν όλες τις στρατηγικές τους δυνατότητες στην επιτυχία της ρωσικής κατατριβής και συνθηκολόγησης ή της διάλυσής της και στην αλλαγή της πολιτικής της ηγεσίας. Οι σχετικές αναφορές για το επιθυμητό της κατάτμησης της Ρωσίας σε πολλά μικρά κράτη της Ύπατης Εκπροσώπου για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, πρώην Πρωθυπουργού της Λετονίας, κας Κάλλας (Kaja Kallas), είναι χαρακτηριστική της στρατηγικής αντίληψης, όχι μόνο της Ευρώπης, αλλά και της προηγούμενης Διοίκησης των ΗΠΑ, με την οποία η ευρωπαϊκή ελίτ ήταν σε αρμονική στρατηγική σύμπλευση. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, ο οικονομικός και πολιτικός έλεγχος της Ρωσίας θα έδινε στη Δύση/ΗΠΑ το απόλυτο πλεονέκτημα έναντι του βασικού ανταγωνιστή τους, της Κίνας, χωρίς να διαταράξει την κερδοφορία των πολυεθνικών και των δισεκατομμυριούχων της εκεί. Πέραν του ότι, με την επιτυχία της βασικής αυτής στρατηγικής, θα έθετε υπό τον έλεγχο της Δύσης, κατά τον έναν ή άλλον τρόπο, τις ρωσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, θα τις αποστερούσε παράλληλα και από την Κίνα ως εναλλακτική τροφοδοσία για τη βιομηχανία της, περιορίζοντας την ανεξαρτησία της και –γιατί όχι– εξαναγκάζοντάς την σε αποδοχή της «διεθνούς, βασισμένης στο νόμο, τάξης» της Liberal International Order (LIO) ή όπως αλλιώς ονομάζεται Rules-Based International Order (RBIO), που αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά της κοινής στρατηγικής Ευρώπης και προ–Τραμπ ΗΠΑ, δηλαδή της Δύσης. Κατόπιν, όλα τα υπόλοιπα θέματα θα διευθετούνταν «κατάλληλα». Σε αυτή την περίπτωση επιτυχίας του ανωτέρω σχεδίου, το περιθώριο ελιγμών της Σαουδικής Αραβίας και των Βασιλείων του Κόλπου θα ήταν πάλι εξαιρετικά αχνό. Μάλλον ακόμη περισσότερο αχνό: ανύπαρκτο. Σε έναν πολυπολικό κόσμο όμως, ενισχύεται η γεωπολιτική και γεωοικονομική τους σημασία και ανεξαρτησία ως βασικό στοιχείο ενός εν δυνάμει ενδιάμεσου γεωπολιτικού πόλου, με ταυτοτικά θρησκευτικά (Ισλάμ) και εθνικά (Αραβισμός) χαρακτηριστικά. Με τα μέτωπα ανοιχτά σε Ουκρανία και Γάζα, οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επικεντρώσουν όσο ο Πρόεδρος Τραμπ και το επιτελείο του θέλουν στην αποτροπή του βασικού τους ανταγωνιστή, της κατανοητά αναθεωρητικής Κίνας. Η εμπλοκή τους σε αυτό τον βαθμό, όπως με την κρίση στη Γάζα και τη διελκυστίνδα Ισραήλ – Ιράν στη Μέση Ανατολή/Δυτική Ασία, αποτελεί πλέον τροχοπέδη για τις ΗΠΑ και την παγκόσμια πολιτική τους. Ταυτόχρονα, είναι πλέον άκαιρη. Η εποχή που μία ακόμη πιο αποφασιστική στάση των ΗΠΑ έναντι του Ιράν θα είχε αποτέλεσμα –εφόσον επιτυχής– τη διάχυση του μηνύματος της μονοπολικής ηγεμονίας στο παγκόσμιο μεταδιπολικό σύστημα έχει μάλλον παρέλθει. Οι πιέσεις στις διάσπαρτες στρατιωτικές δυνάμεις που διαθέτουν οι ΗΠΑ στην περιοχή και η αδυναμία επιχείρησης του αμερικανικού ναυτικού αποτελεσματικά στον Περσικό Κόλπο (ή πλησίον του, στα ιρανικά παράλια στον Ινδικό Ωκεανό), λόγω των πολλών κινδύνων από τη διάχυση κυρίως της πυραυλικής τεχνολογίας, περιορίζουν τις αμερικανικές δυνατότητες και αυξάνουν την εξάρτησή τους από το Ισραήλ και τα Βασίλεια του Κόλπου για άσκηση πολιτικής στην περιοχή. Ταυτόχρονα, με κλιμάκωση της καθήλωσής τους σε Ουκρανία και Γάζα, θα μπορούσαν να δώσουν την ευκαιρία στην Κίνα να «κινηθεί», είτε στο θέατρο της Νότιας Σινικής Θάλασσας είτε εναντίον της Ταϊβάν. Στην περίπτωση αυτή, οι ΗΠΑ θα βρίσκονταν εμπλεκόμενες, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, σε τρία ταυτόχρονα θέατρα υψηλής γεωπολιτικής έντασης (αν όχι πολεμικά), όλα «φωτιά»: 1. στην Ουκρανία, 2. στη Μέση Ανατολή και 3. στον (ΒΔ) Ειρηνικό/ΝΑ Ασία, κινδυνεύοντας από τον μεγάλο καταστροφέα των Αυτοκρατοριών, την υπερεξάπλωση. Από την άλλη πλευρά, ο εμφανής κίνδυνος για Ισραήλ και Ουκρανία ότι οι ΗΠΑ ίσως αναγκαστούν να επιλέξουν να δώσουν πρόσθετο βάρος στην ανάσχεση της Κίνας στον Ειρηνικό και όχι στη στήριξή τους, τους οδηγεί σε στρατηγική κλιμάκωσης για οριστικό εγκλωβισμό των ΗΠΑ στη στοχοθεσία τους. Η κρίση στη Μέση Ανατολή θα εξακολουθήσει, αυξάνοντας τον βαθμό διακινδύνευσης ακόμη και των πλέον στοιχειωδών δεδομένων των κρατών της περιοχής. Η αλαζονεία που δημιουργεί η ανεξέλεγκτη δράση κατά το παρελθόν, πριν την εμφάνιση των νέων περιφερειακών και παγκόσμιων δεδομένων, ίσως οδηγήσει σε ασύνετες ενέργειες κλιμάκωσης, που δεν λαμβάνουν υπόψη τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα. Στην περίπτωση αυτή οι κίνδυνοι είναι όντως μεγάλοι για όλα τα κράτη της περιοχής, αλλά και οι ευκαιρίες, και θα χρειαστεί, από τη μεριά της Σαουδικής Αραβίας και των άλλων Βασιλείων του Κόλπου, κάθε ίχνος επιρροής από αυτή που μεθοδικά χτίζουν… *Διονύσης Παντής, Δικηγόρος, γεωπολιτικός αναλυτής © IBNA 2025