ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΡΕΙΝΟΤΗΤΑ

Στο συνέδριο: ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΖΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ στο κεντρικό αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Πειραιά (ΠΑ.ΠΕΙ.)

Με τον Γιώργο Μπενέτο, πρ. Πρόεδρο του Επιμελητηρίου Πειραιά και για δύο συνεχόμενες φορές Πρόεδρο του INSULEUR , εξω από το πολύ καλό του κατάστημα (χρυσοχοείο) !

Στο συνέδριο: ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΖΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ στο κεντρικό αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Πειραιά (ΠΑ.ΠΕΙ.)

ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΡΕΙΝΟΤΗΤΑ

 

ΑΡΘΡΑ 101 ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟ 174 ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ (ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥΣ)

 

Α) «Νησιωτικότητα» και «ορεινότητα» ως εργαλείο διεκδικήσεων των απομονωμένων (περισσότερο ή λιγότερο) νησιωτικών και ορεινών περιοχών της χώρας μας.

 

Ο όρος νησιωτικότητα έχει προβληθεί τα τελευταία περίπου 15 χρόνια στην χώρα μας και μάλιστα πλέον αποτελεί την αιχμή του δόρατος των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων αλλά και των κατοίκων των νησιών μας, όπου εντός του, εντάσσουν το σύνολο σχεδόν των διεκδικήσεων τους που απευθύνονται προς την Κεντρική  Κρατική Διοίκηση και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ο όρος στα ελληνικά προέρχεται από τον αγγλικό όρο insularity ο οποίος με την σειρά του προέρχεται από τον λατινικό όρο που αποδίδει τη λέξη  νησί . Είναι δε χαρακτηριστικό την σημασίας που έχει η χρήση του στα αγγλικά (από όπου προήρθε ο όρος) ότι insulation επίσης σημαίνει και «(απο)μόνωση». Επίσης χαρακτηριστικό της σημασίας που του δίδεται στα Αγγλικά είναι ότι ο όρος insular σημαίνει ταυτόχρονα κυριολεκτικά νησιωτικός και μεταφορικά «μονόχνοτος».

Με την εισαγωγή και την χρήση του όρου επιχειρείται η αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων που αντιμετωπίζουν οι νησιώτες εξαιτίας της φυσικής απομόνωσης τους από την υπόλοιπη Ηπειρωτική Χώρα. Η αντιστάθμιση αυτή, για να επιτευχθεί, επιβάλλει την υιοθέτηση «ειδικών αναπτυξιακών πολιτικών και παρεκκλίσεων από τις γενικές ρυθμίσεις που ισχύουν στην ηπειρωτική χώρα» (Θρασύβουλος Καλογρίδης, ο αείμνηστος πρ. Πρόεδρος του ΕΟΑΕΝ, Επετειακό λεύκωμα ΕΟΑΕΝ, Χίος 2016, στο οποίο είχα την τιμή και χαρά να συμμετέχω στην σύνταξη του).

Φορείς όπως νησιωτικά επιμελητήρια που έχουν μάλιστα συγκροτήσει και τον πολύ δραστήριο Επιμελητηριακό Ομιλο Ανάπτυξης Ελληνικών Νησιών (Ε.Ο.Α.Ε.Ν.),  προωθούν μέσω του όρου «νησιωτικότητα» τα σημαντικά προβλήματα που τους αφορούν. Μάλιστα είναι τόσο δραστήρια και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής  Ένωσης όπου, σε αναγνώριση της δράσης των επιμελητηρίων των ελληνικών νησιών,  η  χώρα μας, έχει την τιμή να εκπροσωπείται στον INSULEUR (Δίκτυο Νησιωτικών Επιμελητηρίων Ευρωπαϊκής Ενωσης)  μάλιστα ο πρώην πρόεδρος του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Πειραιά Γιώργος Μπενέτος, είχει τιμηθεί και αναγνωριστεί η προσφορά του σε Ευρωπαϊκό πλέον επίπεδο με την εκλογή του στην θέση του Προέδρου του σημαντικού αυτού θεσμού για δύο συνεχόμενες θητείες ! Σήμερα αντικαταστάτες και συνεχιστές του έργου του Γιώργου Μπενέτου είναι οι κκ Ευάγγελος Μυρσινιάς Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Λέσβου και ο Νικόλαος Τσίπηρας, μέλος Δ.Ε. του Επιμελητηρίου Ζακύνθου.

Οι νησιωτικοί λοιπόν φορείς εντάσσουν εντός της έννοιας της νησιωτικότητας σχεδόν το σύνολο των διεκδικήσεων τους, στο ανωτέρω πλαίσιο της αντιστάθμισης των μειονεκτημάτων της απομόνωσης τους, όπως μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ, μεταφορικό ισοδύναμο, γαλάζια και αειφόρο ανάπτυξη κλπ. Το ίδιος επιχειρούν και οι φορείς των ορεινών περιοχών.

Β) Νομική σημασία και έκταση εφαρμογής της «νησιωτικότητας» και «ορεινότητας» στην Εσωτερική και Ευρωπαϊκή έννομη τάξη,

Β1. Η «νησιωτικότητα» και «ορεινότητα» στην εσωτερική έννομη τάξη. Η θέσπιση της «ρήτρας νησιωτικότητας» με τον ν. 4150/2013.

Στην συνταγματική αναθεώρηση της 27^ης Μαίου 2008 (Ψήφισμα της Η΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων) προστέθηκε για πρώτη φορά σχετική ρύθμιση με το άρθρο 101 παράγραφος 4 του Συντάγματος όπου προβλέπει ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ του νομοθέτη και της Διοίκησης όταν εκδίδει κανονιστικές πράξεις να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, με μέριμνα για την ανάπτυξη τους.

Αυτή η ρύθμιση χαρακτηρίζεται ως «προγραμματική» θεωρητικά όμως εμπεριέχει την υποχρέωση ειδικής ευνοϊκής μέριμνας του νομοθέτη ή του εκδίδοντος κανονιστικές (και όχι ατομικές) διοικητικές πράξεις διοικητικού οργάνου. Το πώς εξειδικεύεται αυτή η ειδική μέριμνα και το εύρος της εναπόκειται στον νομοθέτη και στο ασκών  την κανονιστική αρμοδιότητα διοικητικό όργανο. Το ερώτημα εάν κατά τον έλεγχο της συνταγματικότητας του εκδοθέντως νόμου ή κανονιστικού διατάγματος χωρεί προβολή λόγου αντισυνταγματικότητας του η μη συμμόρφωση του με την ανωτέρω προγραμματική όπως είπαμε Συνταγματική ρύθμιση απαντάται από την θεωρία και νομολογία μέχρι σήμερα μάλλον αρνητικά. Αναμένουμε και την έκδοση αποφάσεως του ΣτΕ επί της προσφυγής του Ε.Ο.Α.Ε.Ν. εναντίον της καταργήσεως του ειδικού συντελεστή  ΦΠΑ στα νησιά.

Ο νόμος δε 4150/2013 «Ανασυγκρότηση του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου και άλλες διατάξεις» έρχεται και εξειδικεύει το σχετική Συνταγματική  ρήτρα της νησιωτικότητας. Συγκεκριμένα στο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ΄ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ του ν 4150/2013 και στο Άρθρο 32 αυτού «Ανάλυση συνεπειών ρυθμίσεων Εφαρμογή της αρχής της νησιωτικότητας» περιλαμβάνει την ακόλουθη ρύθμιση  «1. α) Κάθε σχέδιο νόμου, προσθήκη ή τροπολογία, καθώς και κανονιστική απόφαση μείζονος οικονομικής ή κοινωνικής σημασίας συνοδεύεται από ανάλυση συνεπειών ρυθμίσεων, στην οποία περιλαμβάνονται και η τεκμηρίωση της τήρησης των αρχών του άρθρου 2, τα οριζόμενα στις περιπτώσεις α΄ έως δ΄ του άρθρου 4, καθώς και οι ενδεχόμενες συνέπειες στην οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη των νησιών. Για την τελευταία ως άνω περίπτωση, απαιτείται ειδική τεκμηρίωση και αξιολόγηση και προς το σκοπό αυτό ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ) 1465 αναζητείται υποχρεωτικά η προηγούμενη γνώμη της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. β) Η ανάλυση συνεπειών ρυθμίσεων υποβάλλεται μαζί με το σχέδιο των διατάξεων στο Γραφείο Καλής Νομοθέτησης που προβλέπεται στο άρθρο 14.» Περαιτέρω στο Άρθρο 33 του ν 4150/2013 Ιδρύεται Συμβούλιο Νησιωτικής Πολιτικής (ΣΥ. ΝΗ.ΠΟ.). Το Συμβούλιο αυτό λειτουργεί στο πλαίσιο της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου και τίθεται υπό την άμεση  εποπτεία του Πρωθυπουργού. Το ΣΥ.ΝΗ.ΠΟ. έχει ιδίως γνωμοδοτική αρμοδιότητα. Γνωμοδοτεί κυρίως: α) για τις βασικές αρχές χάραξης πολιτικών στους διάφορους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των νησιών και β) για τη σχεδίαση και υλοποίηση των νησιωτικών πολιτικών.  Επίσης στο Άρθρο 34 του ως άνω νόμου ιδρύεται Ερευνητικό Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής το οποίο λειτουργεί ως  νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία «Ερευνητικό Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής». Το Ινστιτούτο  υπάγεται στην εποπτεία του εκάστοτε Υπουργού Ναυτιλίας και Αιγαίου και  ενεργεί ως σύμβουλος των Υπουργείων Ναυτιλίας και Αιγαίου και Εσωτερικών, καθώς και του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, για τα θέματα χάραξης και άσκησης πολιτικών ως προς τις νησιωτικές περιοχές.  Για την εκτέλεση της αποστολής του δύναται να συνεργάζεται με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικά ινστιτούτα της ημεδαπής και της αλλοδαπής. Για το σκοπό αυτό συντάσσει και υποβάλλει ετήσια έκθεση απολογισμού της δράσης του η οποία απευθύνεται και παραδίδεται στον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων.

 

Β2) Η «νησιωτικότητα» και η «ορεινότητα» στην έννομη τάξη της Ε.Ε.:

 

Στην Ε.Ε., εκτός της Ελλάδος και άλλες 5 Ευρωπαϊκές Χώρες έχουν στο έδαφος τους νησιά και σχεδόν το σύνολο των μελών διαθέτει στα εδάφη τους ορεινούς όγκους όπου οι κάτοικοι που διαμένουν εκεί ή οι φορείς που δραστηριοποιούνται οικονομικά αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα (μειονεκτήματα). Σε αυτές τις περιοχές θα πρέπει να προστεθούν και οι αραιοκατοικημένες  «υπερβόρειες» περιοχές.

Στο αρχικό της κείμενο η Συνθήκη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων δεν εμπεριείχε ειδική διάταξη για τα νησιά.

Όμως η κατοχύρωση ειδικών προνομίων υπέρ νησιών και ειδικών όρων προσαρμογής των νησιών υπήρξε η περίπτωση ειδικών προβλέψεων  σε μεταγενέστερες συμφωνίες προσχώρησης.

Κατά την συνομολόγηση της συμφωνίας προσχώρησης της Ελλάδας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Ένωση (μετέπειτα ΕΕ) δεν συμπεριλήφθηκε η κατοχύρωση τέτοιον ειδικών προνομίων υπέρ των Ελληνικών νησιών (πολλώ δε μάλλον των Ελληνικών ορεινών περιοχών) ούτε ειδικών όρων προσαρμογής των, όπως υπήρξε η περίπτωση ειδικών προβλέψεων  σε μεταγενέστερες συμφωνίες προσχώρησης όπως αυτές της Δανίας, Ιρλανδίας, Ισπανίας και Πορτογαλίας ή προγενέστερες (Δανία, Η.Β.)

Το πρώτον στα συμπεράσματα της Συνόδου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως της Ρόδου συμπεριλήφθησαν στο ψήφισμα που ακολούθησε την σύνοδο ειδική αναφορά στα νησιά και την ανάγκη για μία ιδιαίτερη ευρωπαϊκή πολιτική για τα νησιά. Συγκεκριμένα υπήρξε Η παρακάτω αυτοτελής αναφορά στο κείμενο των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Ρόδου (2 και 3 Δεκεμβρίου 1988) :

«Islands

The European Council recognizes the particular socio-economic problems of certain

island regions in the Community. It therefore requests the Commission to examine

these problems and submit, if appropriate, any proposals which it deems useful,

within the financial possibilities offered by the Community's existing policies

as they have been decided»

 

Αργότερα κατά την αναθεώρηση της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης του ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ συμπεριλήφθη στο άρθρο 158 αυτής :

«η Κοινότητα αποσκοπεί, ιδιαίτερα, στη μείωση των διαφορών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και στη μείωση της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών ή νήσων, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών». Παράλληλα στη Συνθήκη του Άμστερνταμ, ενσωματώθηκε ως παράρτημα μία "Δήλωση σχετικά με τις νησιωτικές περιοχές".

Από της αναθεωρήσεως της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και της εισαγωγής του άρθρου 174 αυτής εισήχθη και ο όρος ορεινότητα ο οποίος δηλώνει την ομοιότητα των μειονεκτημάτων των ορεινών περιοχών με αυτά των νησιών που απαιτεί μία ανάλογη ειδική μεταχείριση για την αποκατάσταση ή έστω μετριασμό τους

Όμως ποια είναι η νομική σημασία των όρων και των σχετικών προβλέψεων στις Συνθήκες της ΕΕ και το Ελληνικό Σύνταγμα (εάν έχει κάποια) ;

 

Φορείς όπως νησιωτικά επιμελητήρια που έχουν μάλιστα συγκροτήσει και τον πολύ δραστήριο ΕΟΑΕΝ προωθούν μέσω του όρου «νησιωτικότητα» τα σημαντικά προβλήματα που τους αφορούν. Μάλιστα είναι τόσο δραστήρια και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής  Ένωσης ώστε, σε αναγνώριση της δράσης τους  χώρα μας είχε την τιμή να εκπροσωπείται στον ΙΝΣΟΥΛΕΡ από τον Γιώργο Μπενέτο Πρόεδρο του ο οποίος υπήρξε και Πρόεδρος του σημαντικού αυτού θεσμού για δύο συνεχόμενες θητείες.

Οι νησιωτικοί λοιπόν φορείς εντάσσουν εντός της έννοιας της νησιωτικότητας σχεδόν το σύνολο των διεκδικήσεων τους ήτοι

Γ) Αξιολόγηση της νομική σημασίας και της έκτασης εφαρμογής των ανωτέρω ρυθμίσεων σχετικών με την «νησιωτικότητα» και «ορεινότητα» στην εσωτερική και ευρωπαϊκή έννομη τάξη

Όμως ποια είναι η νομική σημασία των όρων και των σχετικών προβλέψεων στις Συνθήκες της ΕΕ και το Ελληνικό Σύνταγμα (εάν έχει κάποια) ;

Το ερώτημα που τίθεται είναι ποια η πρακτική σημασία της ανωτέρω διάταξης της Συνθήκης; Από αυτήν απορρέουν πράγματι συγκεκριμένα δικαιώματα των νησιωτικών και ορεινών περιοχών ή αποτελεί μία «προγραμματική διακήρυξη» που δεν έχει άμεση εφαρμογή και πρακτική χρησιμότητα για τους κατοίκους των περιοχών αυτών οι όσων δραστηριοποιούνται οικονομικά στις περιοχές αυτές;

 

Φορείς όπως νησιωτικά επιμελητήρια που έχουν μάλιστα συγκροτήσει και τον πολύ δραστήριο ΕΟΑΕΝ προωθούν μέσω του όρου «νησιωτικότητα» τα σημαντικά προβλήματα που τους αφορούν. Μάλιστα είναι τόσο δραστήρια και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής  Ένωσης ώστε, σε αναγνώριση της δράσης τους  χώρα μας είχε την τιμή να εκπροσωπείται στον ΙΝΣΟΥΛΕΡ από τον Ελληνα Γιώργο Μπενέτο Πρόεδρο του ο οποίος υπήρξε και Πρόεδρος του σημαντικού αυτού θεσμού για δύο συνεχόμενες θητείες.

Οι νησιωτικοί λοιπόν φορείς εντάσσουν εντός της έννοιας της νησιωτικότητας σχεδόν το σύνολο των διεκδικήσεων τους ο οποίος τους δίνει την δυνατότητα να προβάλουν εξαιρετικές (κατ΄ εξαίρεση) ρυθμίσεις για τα νησιά αιτιολογώντας τα με την επίκληση της.

Αποτελεί δηλαδή χρήσιμο εργαλείο στην διαπραγμάτευση με την κεντρική και ευρωπαϊκή διοίκηση και ταυτόχρονα δίνει την δυνατότητα και το πλαίσιο δικτύωσης των νησιωτικών φορέων.

Διονύσης Παντής, Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο